Khơi gợi niềm đam mê nghiên cứu khoa học trong học sinh trung học bằng cách nào?

 

          Không học sinh nào có thể ngay lập tức trả lời câu hỏi “Em có khả năng làm nghiên cứu khoa học không?” khi mà trong đầu các em chưa có hình dung cụ thể “nghiên cứu khoa học” là gì và người tham gia cần phải làm gì, thậm chí đa phần (kể cả các phụ huynh) sẽ có suy nghĩ rằng việc làm ra một đề tài khoa học chỉ phù hợp với sinh viên đại học hoặc các kĩ sư, các nhà khoa học tại trường CĐ, ĐH, viện nghiên cứu, … Vậy trong trường học, chúng ta cần cung cấp cho các em nhưng hiểu biết gì để các em có đầy đủ thông tin, khơi gợi niềm đam mê, khám phá đối với khoa học, thuyết phục người thân ủng hộ mình tham gia?

         Thực tế, nghiên cứu khoa học không cần chờ đến bậc học cao hơn như đại học hay sau đại học mới khuyến khích. Bản thân những định hướng đổi mới dạy học ở nhà trường phổ thông cũng hướng đến trang bị cho người học nhiều kỹ năng gần với nghiên cứu khoa học hơn như lấy người học làm trung tâm, học thông qua dự án, STEM, … Vì vậy việc tạo cơ hội cho học sinh THCS, THPT tham gia nghiên cứu khoa học là hết sức nên làm và có thể làm ở mức độ ít nhiều.

          Ban đầu, để khơi gợi trí tò mò, hứng thú tìm hiểu, thầy cô giới thiệu cho HS các lớp những thành tích đã đạt được của nhà trường trong các cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng, khoa học kĩ thật cấp trường, cấp cụm, cấp tỉnh, cấp quốc gia, quốc tế khu vực, …. Thầy cô có thể lồng ghép nội dung này vào bài dạy hoặc các tiết sinh hoạt, hoạt động trải nghiệm, đi kèm lời giới thiệu là các hình ảnh, bài báo (có thể lấy sẵn từ trang web này), ... Đó chính là minh chứng rõ nét, gần gũi cho thấy độ tuổi của các em hoàn toàn có thể nghiên cứu khoa học mang lại những thành tích cao.

Sau khi các em đã được khích lệ tinh thần mà đăng kí tham gia, thầy cô hãy đưa các em tiếp cận sâu hơn với các đề tài thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau mà các HS khóa trước đã làm. Đưa cho các em phân tích ưu, nhược điểm của những đề tài này. Ở đây, thầy cô không chỉ đưa ra các đề tài đạt thành tích cao mà còn đưa ra cả các ý tưởng chưa hoàn thiện để HS phân tích được ưu, nhược điểm, từ đó góp phần cho các em hình dung, định hướng đề tài tương lai của mình. Các em sẽ thấy được, nếu có đam mê tìm hiểu, khám phá thì ngay cả HS khối xã hội vẫn có thể làm tốt một đề tài kĩ thuật, công nghệ thông tin và ngược lại, các bạn khối tự nhiên vẫn đảm nhận đề tài KHXH hành vi một cách xuất sắc như thường.

          Yếu tố quan trọng nhất với nghiên cứu khoa học kể cả ở mức độ HS trung học là sự đầu tư bài bản, là bản lĩnh, trách nhiệm cao trong mọi việc. Ngay từ đầu, thầy cô hãy quán triệt với HS của mình về tinh thần học tập và làm việc để các em chủ động đưa ra thời gian biểu hợp lý cho việc học tập và triển khai đề tài. Sẽ không có công việc nào được làm thay, làm hộ mà chỉ có sự hỗ trợ về kiến thức, phương tiện, máy móc khi cần. Không có đề tài nào thật nhàn hạ mà lại cho kết quả rực rỡ như mong muốn. Thậm chí với khoa học, chúng ta phải chấp nhận cả những thất bại trong thực nghiệm, những kết quả trái với giả thiết đặt ra.

          Thầy cô hãy là người đặt nền móng, khơi gợi niềm say mê, định hướng cho các em những bước đi ban đầu, hỗ trợ các em khi cần và để các em tự do sáng tạo, chủ động làm việc, chịu trách nhiệm với đề tài của mình. Chỉ cần như vậy thì dù là những đề tài nhỏ nhưng đã mang lại thành công lớn về mặt giáo dục HS, giúp các em trưởng thành hơn trong tương lai.

          Bài viết là những trải nghiệm qua quá trình làm việc với rất nhiều nhóm HS thi KHKT các cấp. Rất mong sẽ là những thông tin hữu ích cho thầy cô và cả các bạn HS khi đến với trang web này!

Tác giả: Nguyễn Thị Minh Trang - GV Hoá trường THPT chuyên Hạ Long